Wat is vertrouwen?

Er zijn personen in mijn leven die ik nooit meer kan vertrouwen. Maar wat mij nou intrigeerde was, waarom? Waarom kan ik dat niet? En daarvoor moeten we eerst nadenken over wat vertrouwen nou eigenlijk inhoudt.

In eerste instantie zou je kunnen constateren dat er meerdere "vertrouwen"s zijn: een goede vriend vertrouw je op een andere manier dan een vriendelijk vreemdeling. (Sommige mensen vertrouwen vriendelijke vreemdelingen echter niet, dan maken ze in hun hoofd een override door ervaringen die ze in het verleden gehad hebben). Toch stel ik dat we in abstracte zin met hetzelfde ding te maken hebben.

Wat doe je namelijk als je iets/iemand vertrouwt? Je houdt geen toezicht. Je laat het in de achtergrond doorlopen. Je verifieert het niet. Vertrouwen is eigenlijk het gebrek aan nodigheid van verificatie. De reden dat we ongemakkelijk worden bij iemand die we niet vertrouwen is omdat we (de acties van) diegene niet kunnen verifiëren (je kan namelijk niet in iemands hoofd kijken om hun echte bedoelingen te verkrijgen), maar we willen (de acties van) diegene wel verifieren. In het Russisch wordt wel eens gezegd "vertouw, maar verifieer', maar dat is dus gewoon bullshit. Als een Rus dat zegt, vertrouwt hij je gewoon niet. (Maar wil hij het op zo'n manier brengen dat hij je hart niet breekt.)

Stel het is je eerste dag ergens, en er is een groepsactiviteit. Een trust-fall, laten we maar zeggen. Waarom zou je een vreemdeling vertrouwen om je op te vangen? Omdat het not-done is om iemand te laten vallen. De ongesproken groepsdruk zorgt ervoor dat de persoon zich "gedraagt". Omdat je dus in een groep zit, hoef je de intenties van de persoon die je op gaat vangen niet te verifiëren; wat ze ook mogen zijn, het komt toch goed. Maar: je weet nog steeds niet wat hun echte intentie nou was. Dit is dus een oppervlakkig impliciet vertrouwen verkregen door de huidige omstandigheid (dat je in een groepsverband bent), maar het is geen echt vertrouwen. Een vriend zou je wel vertrouwen: omdat hij of zij al zo lang je vriend is kun je veilig aannemen dat deze het beste met je voor heeft. Daarom hoeft je niet te verifiëren dat ze je zullen laten vallen; dat zouden ze namelijk gewoon niet doen. Je vertouwt ze.

Terug naar net, de vreemdeling die je heeft opgevangen bij een trust-fall. Deze persoon vertrouw je nu beter omdat je denkt dat hij het beste met je voor heeft, maar eigenlijk hoeft dat niet. Ons brein wordt is dit soort gevallen eigenlijk een beetje ge-exploit, want in principe is het een bug: je weet alleen dat de persoon zich inderdaad gedraagt in een groep. Verder weet je letterlijk niks. En toch zou de doorsnee persoon hem meer vertrouwen na de trust-fall.

Dit is waarschijnlijk ook de reden dat mensen die niet echt aansluiting in een groep kunnen vinden vaak met argwaan worden behandeld, naast de assumptie dat "er wel iets mis zal zijn, want ze worden niet geaccepteerd" (een kut-aanname overigens). Je kan namelijk niet eens verifiëren dat ze zich gedragen in een groep, want er is geen groep (voor hen). En dus krijg je ook niet een situatie waarin ze zichzelf kunnen bewijzen.

En dit bewijzen blijkt cruciaal: want je kan ook het tegendeel bewijzen. Personen die te onstabiel zijn, te onvoorspelbaar, kan ik niet vertrouwen. Om een betrouwbaar persoon te zijn moet je redelijk gebaseerd zijn; een verificatie is immers alleen maar geldig op dat wat je verifieert. Maar als dat wat je verifieert zo veranderlijk is dat het in principe elk moment een ander ding kan worden, kun je het dan nog wel vertrouwen? Ik vind van niet. Want elke keer dat je een verificatie maakt, wordt het binnen de kortste keren ongeldig. Je moet dus steeds opnieuw verifiëren. Maar vertrouwen houdt juist in dat je niet hoeft te verifiëren, vandaar dat zoiets veranderlijks niet te vertrouwen valt. Hetzelfde geldt voor zaken die te vaak mis gaan of personen die je te vaak falen. (Als je het vertrouwen van iemand schendt, dan houdt dat enkel in dat die persoon je niet verifiëerde terwijl dat dus blijkbaar wel had gemoeten.)

Nu wil ik ook het volgende verkennen: een persoon die aardig tegen je is, en je complimentjes geeft, ga je die vertouwen, of juist niet? Voor beide gevallen is een rationale: de persoon is aardig en geeft je complimentjes, dus de persoon zal je wel goed willen laten voelen, dus de persoon zal het beste met je voor hebben, dus je hoeft de intenties van de persoon niet verder te verifiëren. Ergo vertrouwen. Maar het kan dus ook juist argwaan wekken: de persoon wil dat je hem vertrouwt (volgens de net gegeven inductie), juist zodat hij of zij misbruik van je wil maken. Wow, dat klinkt vrij extreem. Maar normaal zal deze argwaan zich uiten in de vorm van "die wil vast iets van me" of "die wil zeker dat ik iets voor 'm doe". Ik denk dat de argwaan-route niet productief is, tenzij de persoon een duidelijke voorgeschiedenis heeft waarin hij of zij deze "bouw vertrouwen en gebruik het op een egoïstische manier"-strategie gebruikt. Want je zal toch mensen moeten hebben die je kunt vertrouwen, en waarom zou je meteen het slechtste achter iemand zoeken?

Nou, stel je hebt zelf een voorgeschiedenis waarin je vertrouwen in mensen (mis/ge)bruikt wordt. Op den duur ben je er wel klaar mee natuurlijk. Maar om dan meteen vriendelijke vreemdelingen buiten je te sluiten vind ik te extreem. Het is naar mijn mening beter om zulke vreemdelingen met dezelfde vriendelijkheid te behandelen, totdat je meer te weten kan komen. Als je nooit meer te weten komt, is het waarschijnlijk veilig om aan te nemen dat er gewoon niks is, en dat de vriendelijkheid niet een poging was om leverage op je te krijgen.

Maarja, het blijft altijd een gok. Dus doe wat je wil.

2020-02-17 in blog #psychologie #verificatie #vertrouwen